محمد بسطانیمحمد بسطانی از خاندان بسطامی است که در اواخر قرن چهارم تا اوایل قرن ششم زندگی می‌کردند. ۱ - مشخصاتبسطامی، محمدبن حسین ابوعمرو، فقیه و قاضی القضاة نیشابور است. خانواده او اصلاً اهل بسطام بوده اند، هر چند درباره اجداد وی چیزی دانسته نیست. [۱]
بولیت، ج۱، ص۱۱۷ـ ۱۱۸.
ابوعمرو به قصد تحصیل و آموختن فقه شافعی، به شهرهای مختلف از جمله بغداد، اهواز و اصفهان سفر کرد و از مشایخ آن دیار حدیث شنید. [۲]
ابن عساکر، تبیین کذب المفتری، ج۱، ص۲۳۶ـ۲۳۷، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۳]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیسابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۸، قم ۱۳۶۲ش.
در زمان حیات ابوحامد اسفراینی، فقیه شافعی بغداد و صاحب التعلیقة الکبری، ابوعمرو به بغداد رفت و مورد احترام او قرار گرفت. [۴]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۴۷، مدینه (بی تا).
[۵]
ابن عساکر، تبیین کذب المفتری، ج۱، ص۲۳۸، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۲ - استاداناز جمله استادان ابوعمرو، سلیمان بن احمد طبرانی، صاحب دلایل النقد، احمدبن عبدالرحمان بن جارود رقّی، ابی بکر قَطیعی، احمدبن محمودبن خُرَّزاد اهوازی و دیگران بوده اند. [۶]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۴۷، مدینه (بی تا).
[۷]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۴۱، چاپ محمود محمدطناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۸]
ابن عساکر، تبیین کذب المفتری، ج۱، ص۲۳۸، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
ابوعمرو پس از پایان تحصیل به نیشابور برگشت و در ۳۷۰، زعامت شافعیان آن شهر را به عهده گرفت. [۹]
بولیت، ج۱، ص۱۱۸.
در نیشابور ابتدا مجالس وعظ و خطابه ترتیب می‌داد و پس از چندی به تدریس و فتوی و مناظره روی آورد. [۱۰]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۲۰، ج ۱۷، ۱۸، ۲۰، چاپ شعیب ارنؤوط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۱]
ابن قاضی شهبه، طبقات الشّافعیّة، ج۱، ص۱۹۵، چاپ حافظ عبدالعلیم خان، بیروت: دارالنّدوة الجدیدة، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۱۲]
ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۳، ص۱۸۷، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
وی در ۳۸۸، قاضی القضاة نیشابور شد. سبکی [۱۳]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۴۲، چاپ محمود محمدطناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
و ابن عساکر [۱۴]
ابن عساکر، تبیین کذب المفتری، ج۱، ص۲۳۸، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
از قول حسن بن نصر مرندی می‌نویسند که ابوعمرو در علم چون شافعی، در قضاوت چون شریح، در فصاحت چون سحبان بود.۳ - شاگرداناز شاگردان ابوعمرو می‌توان از حاکم نیشابوری، ابوبکر بیهقی، محمدبن عبید صَرّام، یوسف ابن ایوب همدانی و دیگران نام برد. [۱۵]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۴۱، چاپ محمود محمدطناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
۴ - ازدواجابوعمرو از نظر علمی همتا و همسان ابوالطیّب صعلوکی، پیشوای بزرگ شافعیان، بود و همین امر باعث شد که صعلوکی وی را به دامادی خود برگزیند و نتیجه این پیوند به وجود آمدن نسلی از علما و محدثان بود که مدت ۱۵۰ سال پیشوایی حدیث و قضای شافعیان را در نیشابور عهده دار بودند. ۵ - درگذشتابوعمرو در ۴۰۷ یا ۴۰۸ درگذشت. [۱۶]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۴۱، چاپ محمود محمدطناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۱۷]
ابن قاضی شهبه، طبقات الشّافعیّة، ج۱، ص۱۹۵، چاپ حافظ عبدالعلیم خان، بیروت: دارالنّدوة الجدیدة، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۱۸]
ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۳، ص۱۸۷، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۹]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیسابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۵۵۸، قم ۱۳۶۲ش.
۶ - پانویس
۷ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بسطامی»، شماره۱۳۳۴. |